Gen. Dyw. Dr pil Leszek Cwojdziński
Dyrektor Departamentu Polityki Zbrojeniowej
Referat przedstawiony podczas Krajowej Konferencji Naukowej „System Obrony powietrznej Polski” zorganizowanej w Warszaw w dniach 14- 15 maja b. przez AON, WAT i PLP. Tekst nieautoryzowany
Polityka zbrojeniowa to system wzajemnie powiązanych działań podejmowanych przez państwo w trzech zasadniczych obszarach – przede w dziedzinie bezpieczeństwa państwa, gdzie głównymi narzędziami stają się strategie bezpieczeństwa, sił zbrojnych odnoszących się do przede wszystkim do zdolności do pozyskania określonych zdolności operacyjnych dla zapewnienia trwałości i nienaruszalności jego granic zadań, oraz potencjału naukowego i przemysłowego w zakresie możliwości realizacji zadań naukowych, prac rozwojowych oraz produkcji i wsparcia technicznego dla sił zbrojnych.
Znaczenie obrony powietrznej w warunkach współczesnego pola walki jest nie do przecenienia i o tym wszyscy dowódcy wiedzą, tym bardziej, że powodzenie każdej walki zbrojnej jest bardzo uzależnione od tej wieloaspektowej obrony przeciwlotniczej. W przypadku państwa granicznego, jakim jest Polska, do realizacji tego niezbędne jest posiadanie bardzo nowoczesnej i skutecznej obrony powietrznej, w tym także broni przeciwlotniczej, która jest jednym z kilku aktywnych środków walki.
Rola poszczególnych komponentów obrony powietrznej jest jednakowo ważna. Naziemna obrona powietrzna, poza środkami rażenia w postaci rakiet, musi posiadać zdolności do wykrywania, śledzenia, i zwalczania celów powietrznych a to się wiąże z tym, że im wcześniej wykryjemy i określimy zagrożenie, tym mamy więcej czasu na przydzielenie odpowiednich środków, które efektywnie zwiększą te oddziaływania.
Każdy z tych elementów jest bardzo ważny i powinien być systematycznie rozwijany – w systemie i oddzielnie.
Transformacja polityczna, jaka miała miejsce w początku lat 90-tych diametralnie zmieniła nasze możliwości jeżeli chodzi o obronę powietrzną, przede wszystkim te systemy, które jeszcze pozostają na uzbrojeniu i są modernizowane. One mimo wszystko są niekompatybilne z większością systemów państw natowskich i nie spełniają wymagań jeżeli chodzi o parametry, tak, jak byśmy sobie tego życzyli.
W obszarze obrony powietrznej w ostatnich latach nastąpiło pewne polepszenie, a mianowicie unowocześnienie w postaci zwiększenia potencjału lotnictwa poprzez zakup 48 samolotów F 16. W sytuacji zadawnienia modernizacyjnego i zbliżających się do końca modernizacji tych systemów jakie mamy zdecydowanie powinniśmy podjąć kroki w celu pozyskania nowych systemów i uzyskania dobrej, nowej sieci wielowarstwowej obrony przeciwlotniczej w celu zabezpieczenia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa państwa.
Proces modernizacji sił zbrojnych prowadzony jest przede wszystkim w oparciu o programy operacyjne, które zakładają określenie przyjęcia określonej wysokości, czyli w wśród 14 programów jest również program operacyjny „Systemy obrony powietrznej”, do którego będę się też odnosił. Program operacyjny „ System obrony powietrznej” obejmuje przede wszystkim pozyskanie przeciwlotniczych zestawów rakietowych średniego i dalekiego zasięgu, ale również detektorów i innych reaktorów których wynikiem będzie zwiększenie skuteczności obrony powietrznej oraz uzyskanie zdolności do zwalczania zupełnie nowych środków napadu powietrznego. Skala rozwoju programu obrony powietrznej spowoduje to, że program ten będzie oddziaływał na sferę zdolności obronnych i finansowych, ale również na aspekty gospodarcze, rozwój nauki i techniki a także przez szereg lat na międzynarodowe stosunki Polski ze jej sąsiadami. Czynniki te powodują, że problematyka modernizacji systemu obrony powietrznej wykracza poza te metodę pozyskiwania.
Na przebieg procesu tworzenia systemu obrony powietrznej Polski wpływa szereg czynników niemniej najważniejsze z nich to czynniki polityczne, finansowe, gospodarcze i technologiczne. Jeżeli będziemy mówili o uwarunkowaniach politycznych to nadrzędnym celem konstytucyjnym sił zbrojnych jest zapewnienie obrony niepodległości państwa i zagadnie to zostało bardzo szeroko omówione i wyartykułowane przez prezydenta RP 11 listopada 2011 roku; w tym wystąpieniu zostały wyszczególnione priorytetowe kierunki rozwoju podczas modernizacji technicznej. Zgodnie z tym dokumentem system obrony powietrznej przeciwrakietowej objęty został priorytetem.
Zgodnie ze strategią bezpieczeństwa narodowego głównym filarem jest członkostwo Polski w NATO i wynikające z niego zobowiązania sojusznicze, będące elementem bezpieczeństwa europejskiego. Udział Polski w tworzeniu architektury obronnej systemów przeciwrakietowych Sojuszu można podzielić na dwie części. Pierwsza części to współpraca z USA w zakresie budowy systemu przeciwrakietowego, a druga cześć stanowi udział Polski w programie rozwoju. Programy rozwoju systemu obrony powietrznej posiadają duży potencjał w obszarze smart defense oraz spójny cel. Przyczyną powstania tych inicjatyw są trudności ekonomiczne głównych państw NATO i UE i próba obniżenia budżetów obronnych w większości tych państw. W związku z tym należy w sposób bardzo rozważny podchodzić do możliwych rozwiązań międzynarodowych, ponieważ te rozwiązania nie zawsze są zgodne z interesem i ekonomicznym i politycznym Rzeczpospolitej. Część tych programów jest już na wysokim stopniu realizacji i w związku z tym bardzo trudno jest się do nich przyłączyć. Należy pamiętać, że wszystkie państwa, które uczestniczą w tego typu programach silnie zabezpieczają swoje partykularne interesy ekonomiczne.
Modernizacja techniczna jest zwykle związana z finansami. Finansowanie modernizacji technicznej odbywać się może dwutorowo, tj. przez środki finansowe, które są skierowane na plan rozwoju modernizacji technicznej oraz poprzez realizację prac badawczych i rozwojowych, które są umieszczone w Funduszu Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. W przypadku prac realizowanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju na rzecz obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej projekty te są bardzo ważnym elementem inicjującym uzupełnienie potrzeby i zdolności operacyjnych.
W obliczu planowanych bardzo dużych wydatków na modernizację obrony powietrznej, w tym na pozyskanie nowoczesnych systemów obrony przeciwlotniczej, należy odpowiedzieć sobie na dwa zasadnicze pytania. Czy przemysł zbrojeniowy jest istotną gałęzią gospodarki, co należy wspierać, i gdzie należy lokować zamówienia? Czy też przede wszystkim należy pozyskiwać najlepsze i najnowocześniejsze systemy uzbrojenia a minimalizować koszty zakupów i eksploatacji. I tutaj, na obydwa te pytania odpowiedź może być tylko jedna – polski przemysł zbrojeniowy jest istotną częścią gospodarki narodowej i należy go utrzymywać w dobrej kondycji.
Przy podejmowaniu decyzji o sposobie pozyskiwania zdolności operacyjnych w tym zakresie nasuwa się następujące pytanie: w jakich obszarach technologicznych ulokowane są ambicje technologiczne polskiego przemysłu obronnego i czy posiadamy ambicje w wybranych obszarach technologii stosowanych w naziemnych systemach obronny powietrznej i zamierzamy rozwijać własne konstrukcje? I tutaj bez wątpienia należy stwierdzić, że nie jest możliwe stworzenie i utrzymanie poziomu rozwoju technologicznego rodzimego przemysłu zbrojeniowego we wszystkich dziedzinach, które zapewnią nam uzyskanie tych zdolności w systemach obrony powietrznej. Dlatego bardzo ważnym jest wykonanie wyboru i określenie kierunków prac badawczo – rozwojowych w tych aspektach, które nas najbardziej interesują. Po to, by zapewnić rozwój zarówno przemysłu, jak i myśli naukowo- technicznej oraz zabezpieczenie tych zdolności.
Dla zwiększenia efektywności posejmowych działań należy przygotować się organizacyjnie i technologicznie celem podołania tak wielkiemu i ważnemu przedsięwzięciu, jakim jest realizacja programu budowy zintegrowanego systemu obrony powietrznej. Przy założeniu, że polski przemysł będzie miał znaczny udział w budowie tego systemu należałoby dążyć do skupienia kilku zadeklarowanych do takiej współpracy czołowych podmiotów krajowego przemysłu obronnego. Byłaby to oczywiście konsolidacja o charakterze zadaniowym w celu pozyskania nowego sprzętu wojskowego oraz jego serwisowania, remontów, modernizacji od początku jego wprowadzenia do końca eksploatacji tego systemu.
Jeśli chodzi o sprawy gospodarcze należy sobie zdać sprawę z korzyści wynikających z właściwego przygotowania do przedsięwzięcia, które umożliwiłoby realizację projektu, i którego wykonanie byłoby możliwe technicznie, ekonomicznie i organizacyjnie przez pojedynczy podmiot. A także zapewniałoby większą konkurencyjność rodzimego przemysłu na rynkach zewnętrznych. Są to korzyści, które odnoszą się zarówno do realizacji tego programu jak i mogą być podstawą do realizacji innych programów, bardzo ważnych z punktu widzenia rozwoju modernizacji sił zbrojnych.
W związku z ograniczeniami, jakie stoją przed polskim przemysłem obronnym należy dążyć do tego, aby szukać strategicznego partnera, który będzie posiadał niezbędną już technologię i doświadczenie w produkcji tych nowych narzędzi systemu obrony powietrznej. Współpraca taka ze strategicznym partnerem mogłaby obejmować obszar przemysłowy, czyli produkcję systemów rakietowych, efektorów w zakresie dotychczas w Polsce nie realizowanym.
Problemy i aspekty technologiczne, które chciałbym przedstawić wynikają ze świadomości tego, iż aktualnie w Polsce jesteśmy w stanie wyprodukować tylko systemy krótkiego zasięgu. Nie jesteśmy w stanie w perspektywie kilku czy kilkunastu lat wyprodukować żadnego efektora, który miałby nawet mały zasięg, przez co jesteśmy zmuszeni do tego, aby nawiązać kooperację z przemysłem zagranicznym. Polska posiada duże osiągnięcia, jeśli chodzi o radiolokacje. Aktualnie mamy również sposoby na uzyskanie odpowiedniego systemu łączności radiowej oraz skonfigurowania stanowisk dowodzenia. Bardzo ważnym programem, którego Polska potrzebuje jest program zaawansowanych rozwiązań światowych, które dają nam interoperacyjność oraz możliwość zintegrowania systemów środków łączności a także produkcję, a przynajmniej technologiczne możliwości produkcji radarów, które mogą wykrywać aparaty latające o zmniejszonej powierzchni odbicia.
Jak wiele środowisk światowi producenci naziemnych systemów obrony powietrznej bardzo mocno chronią swoje osiągnięcia i o ile można zakładać udział polskiego przemysłu nad powstaniem pewnych elementów tego systemu, to jednak dopuszczenie Polski do istotnych technologii tego systemu jest niemożliwe, przede wszystkim z racji zachowania przez producentów i państwa kontroli nad zaawansowanymi technologiami i niedopuszczenie do powstania konkurencji na rynkach zagranicznych.
Należy poszukiwać możliwości zbudowania systemów niestandardowych, tj. ze względu na szybki rozwój różnego rodzaju myśli technologicznej i geopolityczne położenie Polski powinniśmy poszukiwać rozwiązań niestandardowych. Te rozwiązania niestandardowe to przede wszystkim nowe technologie i przedefiniowanie wielu standardów oraz pominiecie niepotrzebnych etapów badań i rozwoju. Zauważalny jest intensywny rozwój technologii w dziedzinie radiolokacji i tutaj mamy bezwzględnie duzo do pozyskania w zdolności np. posiadania stacji radiolokacyjnych, jak również wykorzystania technologii GSM, w tym masztów antenowych, które mogą zwiększyć nam dostarczanie informacji na temat obrazu przestrzeni powietrznej.
Innym ważnym obszarem jest obszar zakłócania pracy systemu.
Siły zbrojne są na etapie głębokiej modernizacji. Położenie geopolityczne Polski wymusza posiadanie bardzo nowoczesnej i skutecznej obrony. Geograficzne ukształtowanie terenu wymusi na nas zmianę usytuowania efektorów w pracy radiolokacyjnej i innych systemach wykrywania i naprowadzania. Zorganizowany system obrony powietrznej kraju powinien również stać się częścią naszego układu i systemu europejskiego. Polski przemysł obronny powinien mieć możliwość serwisowania i modernizowania tego systemu a dla skuteczności podejmowania tego typu działań należy przygotować się organizacyjnie i technologicznie.
