Walka ideologiczna
Partia pod kierownictwem Gomułki przyjęła zdecydowanie, ostry kurs na konfrontację z Kościołem. Dowodem na tego rodzaju zmianę polityki, były poufne wskazówki udzielone przez Komitet Centralny niższym szczeblom partyjnym w liście wystosowanym w lipcu 1958 roku do egzekutyw komitetów wojewódzkich, powiatowych i miejskich PZPR. Zwrócono po pierwsze uwagę na politykę partii która, poszła na daleko idący kompromis w stosunku do wierzących i dopuściła do wprowadzenia lekcji religii do szkół wszędzie tam, gdzie tego sobie życzyli rodzice. Jednak Kościół przez katechetów usiłuje stworzyć w szkołach atmosferę nietolerancji i szykan wobec młodzieży niewierzącej. Kościół przechodzi do ofensywy politycznej i ideologicznej; drukuje i kolportuje nielegalne, antykomunistyczne wydawnictwa. Obchodom tysiąclecia państwa polskiego, partia zamierza nadać charakter ogólnonarodowy. Episkopat zaś usiłuje zorganizować swoje własne religijne uroczystości jedynie pod kąt rocznicy przyjęcia chrztu przez naród polski. Program Kościoła obliczony na 9 lat, to próba zaszczepienia całemu społeczeństwu ducha fanatyzmu religijnego, rugowania laickości, mobilizowania wierzących do walki z „ zakusami szatana „.
W liście został zaatakowany sam prymas, czytamy w nim, że biskupi w swoich kazaniach, a zwłaszcza głowa Kościoła polskiego kardynał Wyszyński, występują w sposób coraz bardziej agresywny i jawny przeciwko socjalizmowi i ustrojowi państwa ludowego. Autorzy listu proponowali podjąć stosowne środki zaradcze: należy położyć kres jawnemu naruszaniu przez Kościół przepisów prawnych i zasad porozumienia między rządem a Kościołem. Polska szkoła ma nadal być szkołą świecką. Organy państwowe zobowiązane są czuwać nad przestrzeganiem Konstytucji i przeciwdziałać wszelkim nielegalnym akcjom (25).
Dalsze pogorszenie stosunków państwo Kościół nastąpiło po wydarzeniach z 21 lipca 1958 roku kiedy to milicja na polecenie prokuratury katowickiej włamała się do Instytutu Prymasowskiego Ślubów Narodu na Jasnej Górze, konfiskując powielane tam teksty , argumentując własne postępowanie antypaństwową ich treścią ( 26).
Lipcowy kryzys w stosunkach państwo – Kościół miało uświadomić prymasowi że i na tym polu ludowe władze nie godzą się na pojawienie się groźnego przeciwnika. Wszelka działalność wydawnicza mogła się odbywać jedynie pod kontrolą państwa i jego aparatu cenzorskiego( 27 ).
O tym jak jest prawdziwy obraz stosunków państwo – Kościół poinformował minister Sztachelski w czasie narady w sprawie działalności kleru w sierpniu 1958 roku. Postulat współistnienia pomiędzy państwem a Kościołem jest wielce dyskusyjny. Po pierwsze, dlatego że Kościół stawia się ponad prawem. Watykan przygotowuje antykomunistyczne instrukcje dla Kościoła polskiego. Uważa on socjalizm za zjawisko nienormalne i przejściowe w życiu społeczeństwa. Kościół dąży do odegrania roli centralnego ośrodka ideologicznego walczącego o swoiście pojętą jedność narodu wokół Kościoła i przeciwko socjalizmowi. Kościół jest ośrodkiem reakcji społecznej bowiem wysuwa zadania polityczne, chce stać się państwem w państwie, akceptuje korporacjonizm społeczno – gospodarczy, który był jedną z podstaw faszystowskich Włoch B. Mussoliniego. Należy jak sądzi minister Sztachelski położyć tamę tej ofensywie klerykalnej ( 28) .
Kazania prymasa Wyszyńskiego były drobiazgowo analizowane w Urzędzie do Spraw Wyznań. Tam też sporządzono notatkę, która wskazywała na to, że Kardynał pogłębia w umysłach Polaków świadomość, że jest narodem z historyczną tradycją i z istoty tworzywa duchowego narodem chrześcijańskim i innym być nie może.
W związku z powyższym postulowano by o treści kazań zaznajomić Komisję Laicyzacji przy KC PZPR oraz uczulić Główny Urząd Kontroli Prasy i Widowisk na treść tych kazań ( 29 ) .
Walka ideologiczna była prowadzona z coraz większym zaangażowaniem przez Biuro Polityczne, którego obrady w 1958 roku w całości poświęcone było sprawie stosunków pomiędzy Państwem a Kościołem. Położono nacisk w czasie obrad na „ Przymuszenie „ władz kościelnych do poszanowania prawa. Uzyskano jak stwierdzono, poważny postęp w ograniczeniu władz kościelnych, zahamowano rozwój budownictwa sakralnego, ograniczono zwolnienia kleru ze służby wojskowej .
Została powołana Komisja do spraw kleru przy Komitecie Centralnym PZPR.
Prowadzona jest zdaniem władz ofensywa klerykalna w ramach Wielkiej Nowenny przed Milenium chrztu Polski. Kardynał Wyszyński zamierza do ustanowienia Kościoła jako równoprawnego odpowiednika państwa. Episkopatu jako odpowiednika rządu ? ( 30).
